કંપની એક્ટ, 2013 સભ્યોની સંખ્યાના આધારે કંપનીઓને અલગ પાડે છે. માઈક્રો, સ્મોલ એન્ડ મિડિયમ એન્ટરપ્રાઈઝ (MSME) એક્ટ કંપનીઓને MSME લાભો આપવા માટે સૂક્ષ્મ, નાની અને મધ્યમ કંપનીઓમાં વર્ગીકૃત કરે છે. કંપનીઓને તેમના સભ્યોની જવાબદારી, કંપનીની માલિકી અને લિસ્ટિંગની સ્થિતિના આધારે પણ વર્ગીકૃત કરી શકાય છે. વિવિધ પરિમાણો પર આધારિત વિવિધ પ્રકારની કંપનીઓ નીચે આવરી લેવામાં આવી છે.
કંપની અધિનિયમ, 2013 હેઠળ કંપનીઓના પ્રકાર – Types of Companies Under Companies act, 2013
ઉદ્યોગસાહસિકો ભારતમાં કંપની અધિનિયમ, 2013 (‘અધિનિયમ’) હેઠળ વિવિધ પ્રકારની કંપનીઓની નોંધણી કરાવી શકે છે જેથી તેઓ તેમનો વ્યવસાય કરવા અને વ્યવસાય માટે કાનૂની માળખું પ્રદાન કરી શકે. વિવિધ પ્રકારની કંપનીઓ નીચે મુજબ છે.
One Person Company
આ કાયદાએ વન પર્સન કંપની (OPC) નો ખ્યાલ રજૂ કર્યો. અધિનિયમ મુજબ, OPC એ એવી કંપની છે જેમાં માત્ર એક જ સભ્ય હોય છે. સભ્ય કંપનીના ડિરેક્ટર પણ બની શકે છે. જો કે OPCમાં માત્ર એક જ સભ્ય હોવો જોઈએ, તેમાં વધુમાં વધુ પંદર ડિરેક્ટર હોઈ શકે છે.
Private Limited Company – પ્રાઈવેટ લિમિટેડ કંપની
પ્રાઈવેટ લિમિટેડ કંપની એવી કંપની છે જ્યાં 200 થી વધુ સભ્યો ન હોઈ શકે. પ્રાઇવેટ લિમિટેડ કંપનીની સ્થાપના કરવા માટે ઓછામાં ઓછા બે સભ્યોની આવશ્યકતા છે. સભ્યો તેમનો હિસ્સો ટ્રાન્સફર કરી શકતા નથી, અને તે એવા વ્યવસાયો માટે યોગ્ય છે જે ખાનગી સંસ્થાઓ તરીકે નોંધણી કરવાનું પસંદ કરે છે. પ્રાઈવેટ લિમિટેડ કંપનીમાં ઓછામાં ઓછા બે ડિરેક્ટર્સ હોવા જોઈએ અને વધુમાં વધુ 15 ડિરેક્ટર હોઈ શકે છે.
Public Limited Company – પબ્લિક લિમિટેડ કંપની
પબ્લિક લિમિટેડ કંપની એટલે એવી કંપની કે જ્યાં સામાન્ય લોકો કંપનીના શેરો ધરાવે છે. પબ્લિક લિમિટેડ કંપની માટે કોઈ મહત્તમ શેરધારકોની મર્યાદા નથી, પરંતુ પબ્લિક કંપની સ્થાપવા માટે ઓછામાં ઓછા સાત સભ્યો હોવા જરૂરી છે. કંપનીમાં બે ડિરેક્ટર હોવા જરૂરી છે અને વધુમાં વધુ પંદર ડિરેક્ટર હોઈ શકે છે.
Section 8 Company – સેકશન 8 કંપની (NGO)
વ્યક્તિઓ અથવા વ્યક્તિઓનું સંગઠન સખાવતી હેતુઓ માટે એક્ટની કલમ 8 હેઠળ કંપનીની નોંધણી કરાવી શકે છે. આ કંપનીઓની સ્થાપના વાણિજ્ય, વિજ્ઞાન, કલા, શિક્ષણ, રમતગમત, સંશોધન, ધર્મ, સમાજ કલ્યાણ, ચેરિટી, પર્યાવરણની સુરક્ષા અથવા અન્ય વસ્તુઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કરવામાં આવી છે. કંપનીએ તેની પ્રવૃત્તિઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે તેનો નફો અને અન્ય આવક તે પ્રવુતિ માં આપે છે. આવી કંપનીઓ તેમના સભ્યોને કોઈપણ ડિવિડન્ડ ચૂકવણીને પ્રતિબંધિત કરવા માગે છે.
Types of Companies Based on Size – કદના આધારે કંપનીઓના પ્રકાર
MSME એક્ટ માટે સરકાર દ્વારા આપવામાં આવતા લાભો આપવા માટે તેમના કદના આધારે કંપનીઓનું વર્ગીકરણ કરે છે. MSME લાભો મેળવવા માટે કદના આધારે કંપનીઓનો તફાવત નીચે મુજબ છે:
Micro Companies – માઇક્રો કંપનીઓ
માઇક્રો કંપની એવી કંપની છે જેનું પ્લાન્ટ અને મશીનરીમાં રોકાણ રૂ.1 કરોડથી વધુ નથી અને વાર્ષિક ટર્નઓવર રૂ.5 કરોડથી વધુ નથી.
Small Companies – નાની કંપનીઓ
નાની કંપની એવી કંપની છે જેનું પ્લાન્ટ અને મશીનરીમાં રોકાણ રૂ.10 કરોડથી વધુ નથી અને વાર્ષિક ટર્નઓવર રૂ.50 કરોડથી વધુ નથી.
જો કે, કંપનીઝ એક્ટ, 2013 નાની કંપનીઓને પણ ઘણા ફાયદા આપે છે. રૂ.2 કરોડથી નીચેની પેઇડ-અપ શેર મૂડી ધરાવતી અને રૂ.20 કરોડથી નીચેનું વાર્ષિક ટર્નઓવર ધરાવતી કંપનીને કંપની એક્ટ હેઠળ નાની કંપની ગણવામાં આવે છે.
Medium Companies – મધ્યમ કંપનીઓ
મધ્યમ કંપની એવી કંપની છે જેનું પ્લાન્ટ અને મશીનરીમાં રોકાણ રૂ.50 કરોડથી વધુ નથી અને વાર્ષિક ટર્નઓવર રૂ.250 કરોડથી વધુ નથી.
Types of Company Based on Liability – જવાબદારી પર આધારિત કંપનીના પ્રકાર
કંપનીના સભ્યો પાસે મર્યાદિત અથવા અમર્યાદિત જવાબદારી હોય છે. કંપનીના સભ્યની જવાબદારી નાદારી, કંપનીની ખોટ, કંપનીનું દેવું સમાપ્ત કરવા અથવા ચૂકવવાના સમયે ઊભી થાય છે. આમ, કંપની એક્ટ, 2013 હેઠળ સ્થપાયેલી કંપનીને તેના શેરધારકોની જવાબદારીના આધારે પણ વર્ગીકૃત કરી શકાય છે.
Limited By Shares – શેર્સ દ્વારા મર્યાદિત
શેર દ્વારા મર્યાદિત કંપનીનો અર્થ છે કે કંપનીના સભ્યોની જવાબદારી મેમોરેન્ડમ ઓફ એસોસિએશન (MOA) દ્વારા મર્યાદિત છે. કંપનીના સભ્યો અનુક્રમે તેમની પાસેના શેર પરની અવેતન રકમ માટે જ જવાબદાર છે. સભ્ય દ્વારા રાખવામાં આવેલ ઇક્વિટી શેર કંપનીમાં શેરધારકની માલિકીનું માપન કરે છે.
Limited By Guarantee – ગેરંટી દ્વારા મર્યાદિત
ગેરંટી દ્વારા મર્યાદિત કંપનીનો અર્થ છે કે સભ્યની જવાબદારી તેઓ કંપનીની સંપત્તિમાં યોગદાન આપવાની બાંયધરી આપે તે રકમ સુધી મર્યાદિત છે. સભ્યની જવાબદારી કંપની MOA દ્વારા મર્યાદિત છે. કંપની બંધ થઈ જવાની સ્થિતિમાં સભ્યો ગેરંટીકૃત રકમનું યોગદાન આપવા માટે MOA માં બાંયધરી આપે છે. સભ્યની માલિકીની ટકાવારી તેમના દ્વારા બાંયધરી આપવામાં આવેલી રકમ પર આધારિત છે.
Unlimited Company – અનલિમિટેડ કંપની
અનલિમિટેડ કંપની એટલે કંપનીના સભ્યોની તેમની જવાબદારી પર કોઈ મર્યાદા નથી. જો કોઈ દેવું ઉદ્ભવે છે, તો સભ્યની જવાબદારી અમર્યાદિત છે અને તેમની વ્યક્તિગત સંપત્તિ સુધી વિસ્તરે છે. સામાન્ય રીતે, કંપનીના સાહસિકો આ પ્રકારની કંપનીને સામેલ ન કરવાનું પસંદ કરે છે.
Types Of Company Based on Control – નિયંત્રણ પર આધારિત કંપનીના પ્રકાર
નીચે પ્રમાણે માલિકી માળખા અને નિયંત્રણના આધારે કંપનીઓનું વર્ગીકરણ કરી શકાય છે:
Holding Company – હોલ્ડિંગ કંપની
હોલ્ડિંગ કંપની એવી કંપની છે જેની પાસે અન્ય કંપની (સહાયક કંપની)ની બહુમતી મતદાન શક્તિઓ હોય છે. હોલ્ડિંગ કંપની પેરન્ટ કંપની છે જે પેટાકંપનીની નીતિઓ, અસ્કયામતો અને મેનેજમેન્ટના નિર્ણયોને નિયંત્રિત કરે છે. જો કે, તે પેટાકંપનીની દૈનિક પ્રવૃત્તિઓમાં સામેલ નથી.
Subsidiary Company – પેટાકંપની
પેટાકંપની અન્ય કંપની (હોલ્ડિંગ કંપની) દ્વારા આંશિક અથવા સંપૂર્ણ રીતે માલિકીની હોય છે. હોલ્ડિંગ કંપની સબસિડિયરી કંપનીના બોર્ડ ઓફ ડિરેક્ટર્સની રચના અથવા તેની 50% થી વધુ મતદાન શક્તિઓને નિયંત્રિત કરે છે. જ્યાં એક જ હોલ્ડિંગ કંપની 100% વોટિંગ પાવર ધરાવે છે, પેટાકંપની હોલ્ડિંગ કંપનીની સંપૂર્ણ માલિકીની પેટાકંપની (WOS) તરીકે ઓળખાય છે.
Types of Company Based on Listing – લિસ્ટિંગ પર આધારિત કંપનીના પ્રકાર
મૂડીની પહોંચના આધારે કંપનીઓને લિસ્ટેડ અને અનલિસ્ટેડ કંપનીઓમાં વર્ગીકૃત કરવામાં આવી છે. દરેક લિસ્ટેડ કંપની સાર્વજનિક કંપની હોવી જોઈએ, પરંતુ તેનાથી વિપરીત સાચું હોવું જરૂરી નથી. અનલિસ્ટેડ કંપની ખાનગી અથવા પબ્લિક લિમિટેડ કંપની હોઈ શકે છે.
Listed Company – લિસ્ટેડ કંપની
લિસ્ટેડ કંપની એવી કંપની છે જે ભારતની અંદર કે બહાર વિવિધ માન્ય સ્ટોક એક્સચેન્જો પર નોંધાયેલ છે. લિસ્ટેડ કંપનીઓના શેરનો સ્ટોક એક્સચેન્જમાં મુક્તપણે વેપાર થાય છે. તેઓએ સિક્યોરિટીઝ એક્સચેન્જ બોર્ડ ઓફ ઈન્ડિયા (સેબી) દ્વારા આપવામાં આવેલી માર્ગદર્શિકાનું પાલન કરવું પડશે.
જે કંપની તેના શેરને સ્ટોક એક્સચેન્જમાં સૂચિબદ્ધ કરવા ઈચ્છે છે તેણે તેના ડિબેન્ચર અથવા શેરની સબ્સ્ક્રાઇબ કરવા માટે સામાન્ય જનતાને પ્રોસ્પેક્ટસ જારી કરવું જોઈએ. કંપની તેના શેરને પ્રારંભિક જાહેર ઓફર (IPO) દ્વારા સૂચિબદ્ધ કરી શકે છે, જ્યારે પહેલેથી જ લિસ્ટેડ કંપની વધુ જાહેર ઓફર (FPO) કરી શકે છે.
Unlisted Company – અનલિસ્ટેડ કંપની
અનલિસ્ટેડ કંપની એવી કંપની છે જે કોઈપણ માન્ય સ્ટોક એક્સચેન્જમાં લિસ્ટેડ નથી અને તેના શેર સ્ટોક એક્સચેન્જમાં મુક્તપણે વેપાર કરી શકાતા નથી. આ કંપનીઓ મિત્રો, પરિવારના સભ્યો, સંબંધીઓ, નાણાકીય સંસ્થાઓ અથવા ખાનગી પ્લેસમેન્ટ પાસેથી ભંડોળ મેળવીને તેમની મૂડીની જરૂરિયાતો પૂરી કરે છે. અનલિસ્ટેડ કંપનીએ પબ્લિક કંપનીમાં કન્વર્ટ થવું જોઈએ અને જો તે તેની સિક્યોરિટીઝને સ્ટોક એક્સચેન્જમાં સૂચિબદ્ધ કરવા ઈચ્છે તો પ્રોસ્પેક્ટસ જારી કરવી જોઈએ.
Source: Cleartax.in
Disclaimer: અહીં આપવામાં આવેલી સામગ્રી ફક્ત માહિતીના હેતુ માટે છે. જ્યારે તમે સાઇટ અથવા સામગ્રીને ઍક્સેસ કરો છો અથવા તેનો ઉપયોગ કરો છો ત્યારે કોઈ એટર્ની-ક્લાયન્ટ સંબંધ બનાવવામાં આવતો નથી. આ સાઇટ પર પ્રસ્તુત માહિતી કાનૂની અથવા વ્યાવસાયિક સલાહની રચના કરતી નથી.
આ પણ વાંચો: